PSYCHOBIOTYKI

przez żołądek do mózgu…

Kampania edukacyjna dotycząca skutecznego wspomagania leczenia depresji

‹ Probiotyki wsparciem terapii zaburzeń psychicznych

Dr n. med. Natasza Staniak (na podstawie artykułu z czasopisma „Aptekarz Polski”, nr 158 (136e), październik 2019)

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) depresja stanowi problem epidemiologiczny – na całym świecie już ok. 350 mln ludzi boryka się z zaburzeniami nastroju. W Polsce na depresję cierpi ok. 1,5 mln osób. Depresja jest chorobą trudną w leczeniu, nie tylko ze względu na stan chorych, którzy często nie chcą poddawać się terapii, ale także na problemy związane z tolerancją leków antydepresyjnych i ich niewystarczającą skutecznością. Rush i wsp. w 2006 roku wykazali, że nawet u 1/3 pacjentów z depresją konwencjonalne leczenie nie przynosi spodziewanych efektów.

Trudno znaleźć jedną przyczynę depresji. Na jej rozwój wpływają czynniki genetyczne, styl życia (ważny jest m.in. poziom stresu, dieta i mikrobiota) oraz czynniki psychospołeczne, w tym zdarzenia losowe, takie jak śmierć bliskiej osoby, utrata pracy czy rozwód. Ryzyko depresji zwiększa się również w chorobach przewlekłych: metabolicznych, autoimmunologicznych oraz kardiologicznych. Depresję coraz częściej postrzega się jako uogólniony stan zapalny, co ma również związek z dysbiozą i zaburzeniami integralności bariery jelitowej.

W tym kontekście warto zwrócić uwagę na badanie Arseneault-Bréard i wsp. z 2011 roku, w którym u myszy przyjmujących psychobiotyki osiągnięto redukcję stężenia cytokin prozapalnych. Co więcej, u gryzoni zmniejszyła się intensywność zachowań depresyjnych wywołanych zawałem mięśnia sercowego. Szacuje się, że około 70 % zaburzeń depresyjnych związanych jest jednocześnie z wyższym poziomem lęku. Tym ciekawsze wydaje się być badanie, również z 2011 roku, w którym Messaoudi i wsp. porównali działanie szczepów zawartych w Sanprobi Stress do efektów stosowania diazepamu (Relanium). Rezultat był widoczny już po dwóch tygodniach stosowania psychobiotyku u szczurów poddanych silnemu stresowi (w tzw. teście zakopywania obronnego).

Zespół Messaoudiego zastosował te same szczepy również w badaniu klinicznym przeprowadzonym z udziałem zdrowych ochotników, którzy deklarowali, że doświadczają okazjonalnego stresu. Po 30 dniach u osób otrzymujących probiotyk istotnie obniżyło się stężenie kortyzolu w moczu. Poprawiły się ich wyniki w skalach HADS (szpitalna skala lęku i depresji) i HSCL-90 (skala służąca do oceny objawów psychiatrycznych). Osoby te wykazywały również niższy poziom poczucia winy i większe predyspozycje do rozwiązania problemów niż grupa kontrolna przyjmująca placebo. Korzystny wpływ psychobiotyków tłumaczono przywróceniem równowagi mikrobiocie jelitowej, zmniejszeniem stanu zapalnego i poprawą komunikacji w ośrodkowym układzie nerwowym.

Po upływie roku naukowcy jeszcze raz przebadali część osób biorących udział w eksperymencie.  Wtórna analiza wykazała, że po probiotykoterapii doszło u nich do zmniejszenia lęku oraz lepszego radzenia sobie w sytuacjach stresowych. Zostało to potwierdzone w skalach HADS, HSCL-90 i PSS (skala odczuwania stresu). U części badanych zauważono też zmniejszenie się dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. W konkluzji uznano, że preparat zawierający szczepy Lactobacillus helveticus Rosell® – 52 oraz Bifidobacterium longum Rosell® – 175 można stosować profilaktycznie, poprawiając jednocześnie funkcjonowanie jelit i psychiki.   

W 2018 roku przebadano działanie tych samych probiotyków u osób chorych na depresję. W doświadczeniu przeprowadzonym przez Wallace i wsp. podawano je grupie 10 pacjentów z łagodną bądź umiarkowaną depresją, którzy nie byli leczeni antydepresantami ani przed, ani w trakcie badania. Już po 4 tygodniach suplementacji uzyskano redukcję liczby punktów w skalach oceniających:

Efekty potwierdzono również po 8 tygodniach stosowania psychobiotyku.

Osoby chore, które przyjmowały antydepresanty włączono z kolei do badania Kazemi i wsp. z 2019 roku. Psychobiotyki – Lactobacillus helveticus Rosell® – 52 oraz Bifidobacterium longum Rosell® stanowiły tu terapię uzupełniającą leczenie psychiatryczne. Równolegle testowano też prebiotyk – galaktooligosacharyd. Głównym kwestionariuszem wypełnianym przez pacjentów był Inwentarz Depresji Becka. Psychobiotyki w porównaniu z placebo i prebiotykiem istotnie obniżyły liczbę punktów w kwestionariuszu, co potwierdziło zasadność stosowania tego typu interwencji w terapii depresji.

Do oceny działania szczepów zawartych w Sanprobi Stress zastosowano też pomiar stężenia tryptofanu, kynureniny oraz rozgałęzionych aminokwasów (BCAA, ang. branch amino acids) we krwi. Dlaczego postawiono dodatkowo przebadać właśnie te parametry? Otóż w depresji zmienia się metabolizm tryptofanu. Zmniejsza się ilość syntezowanej serotoniny, a bardziej efektywny staje się  tzw. szlak kynureninowy. Nie dość, że w ten sposób maleje produkcja „hormonu szczęścia”, to jeszcze dochodzi do powstania metabolitów o działaniu neurotoksycznym. Takim metabolitem niewątpliwie jest kwas kynureninowy, który w wysokich stężeniach blokuje receptory glutaminianergiczne, odpowiedzialne za funkcje poznawcze, m.in. pamięć i koncentrację. Jakie uzyskano wyniki w badaniu zespołu Kazemi? Stosowanie probiotyków wiązało się z obniżeniem stosunku kynureniny do tryptofanu oraz wzrostem tryptofanu do izoleucyny. Świadczy to o zwiększonej dostępności tryptofanu, a także o tym, że aminokwas ten nie przekształca się w kynureninę.

Jak widzimy, terapia probiotyczna jest w stanie zmieniać metabolity wytwarzane przez bakterie jelitowe. Część z tych stymulowanych aktywnością probiotyków związków dociera do mózgu człowieka (za pośrednictwem układu krwionośnego lub w postaci sygnałów przekazywanych przez nerw błędny), zmieniając jego reaktywność emocjonalną. Nie sposób jest więc nie zgodzić się ze słowami neurobiolog Jane Foster: „Być może nadszedł czas, aby zacząć myśleć o leczeniu depresji od dołu do góry, a nie odwrotnie. Istnieją dowody, że mózg reaguje na sygnały z jelit. Zróbmy z tego ścieżkę terapeutyczną.”

Literatura:

  1. World Health Organization (2017): Depression and other common mental disorders: global health estimates
  2. J. Piwoński et al., Ocena częstości występowania niskiego poziomu wsparcia społecznego oraz objawów depresji w populacji polskiej, Wyniki programu WOBASZ. Kardiologia Polska (Polish Heart Journal), 63 (IV), 2005.
  3. A.J. Rush et al., Acute and longer-term outcomes in depressed outpatients requiring one or several treatment steps: a STAR*D report, „The American Journal of Psychiatry”, 163, np. 11 (November 2006), s. 1905-1917.
  4. J. Arseneault-Bréard et al., Combination of Lactobacillus helveticus R0052 and Bifidobacterium longum R0175 reduces post-myocardial infarction depression symptoms and restores intestinal permeability in a rat model, „The British Journal of Nutrition”, 107, no. 12 (June 2012) , s. 1793-1799. doi: 10.1017/S0007114511005137. Epub 2011 Sep 21.
  5. M. Messaoudi et al., Assessment of psychotropic-like properties of a probiotic formulation (Lactobacillus helveticus R0052 and Bifidobacterium longum R0175) in rats and human subjects, „The British Journal of Nutrition”, 105, no. 5 (March 2011), s. 755-764. doi: 10.1017/S0007114510004319. Epub 2010 Oct 26.
  6. M. Messaoudi et al., Beneficial psychological effects of a probiotic formulation (Lactobacillus helveticus R0052 and Bifidobacterium longum R0175) in healthy human volunteers, „Gut Microbes”, 2, no. 4 (July-August 2011), s. 256-261. doi: 10.4161/gmic.2.4.16108. Epub 2011 Jul 1.
  7. C.J.K. Wallace et al., The Effects of Probiotics on Symptoms of Depression: Protocol for a Double-Blind Randomized Placebo-Controlled Trial, „Neuropsychobiology”, February 13, 2019:1-9. doi: 10.1159/000496406.
  8. Kazemi et al., Effect of probiotic and prebiotic vs placebo on psychological outcomes in patients with major depressive disorder: A randomized clinical trial, „Clinical nutition (Edinburgh, Scotland)”, 28, no. 2 (April 2019). doi: 10.1016/j.clnu.2018.04.010. Epub 2018 Apr 24.
  9. M.D. Gershon, The Second Brain: The Scientific Basis of Gut Instinct and a Groundbreaking New Understanding of Nervous Disorders of the Stomach and Intestines, 1998, Harper.
  10. J. Davidson, Nature’s Bounty: The Psychobiotic Revolution. Psychologia dzisiaj, dostęp 2 lutego 2018, https://www.psychologytoday.com/articles/201403/nature-bounty-the-psychobiotic-revolution