Młodzi w świecie nowych technologii
Świat cyfrowej rzeczywistości przeplata się z codziennością i trudno jest dzisiaj obstawać przy stwierdzeniu, że istnieje wśród młodych ludzi podział na świat realny i internet. Wydaje się, że są to dwie równoległe rzeczywistości. Internet jest przeżywany jako odrębny byt w oczach osób, które żyły w czasach bez internetu. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat znacząco zmieniło się postrzeganie doświadczania sieci w czasie i przestrzeni. Jeśli tak jest, to co w takim razie dzieje się w życiu wewnętrznym młodej osoby korzystającej z sieci? Jak rozwija się jej tożsamość kształtowana w ciągłym kontakcie i zaspokojeniu? Jakie potrzeby
psychiczne realizowane są w przestrzeni cyfrowej?
W 2016 roku w kilku warszawskich liceach i gimnazjach zostało przeprowadzone badanie dotyczące zagadnień związanych z korzystaniem przez młodzież z nowych technologii. Badanie miało charakter jakościowy, eksploracyjny polegający na analizowaniu informacji na podstawie przeprowadzonych, pogłębionych wywiadów indywidualnych i grupowych. Ważnym elementem dociekań były również obszary związane z funkcjonowaniem środowiska rodzinnego, kształtowania się tożsamości, sposobu rozwiązywania problemów, czy separowania się od rodziców. Jakie wnioski powstały z przeprowadzonych rozmów z młodzieżą?
Obecność sieci komunikacyjnych sprawia, że następuje zintensyfikowanie relacji i wymian międzyludzkich. Pojawienie się nowych mediów w codziennym życiu nastolatków sprawia, że zmienia się nie tylko częstotliwość ich używania, ale następuje ważna zmiana sposobu myślenia, przeżywania i działania. Internet jest elementem rzeczywistości i korzystanie z niego służy lub szkodzi w zależności od tego, która część naszej osobowości jest dominująca.
Jeśli młodzi korzystają z internetu kierowani zdrowymi impulsami, można przypuszczać, że prowadzi to do zwielokrotniania i intensyfikowania więzi społecznych. Silne przeżywanie lęku i niechęci wobec samotności może być zmniejszane przez używanie sieci. To z kolei prowadzi do nieustannego czuwania. W świecie młodzieży korzystającej z internetu nie dochodzi do zastąpienia rzeczywistości wirtualnością, a do stworzenia doświadczania ciągłości.
Natomiast, gdy dominującą częścią osobowości nie są zdrowe impulsy to funkcjonowanie w świecie wirtualnym, tak jak w realności jest pełne zagrożeń i lęków. Wiąże się to z nieumiejętnością radzenia sobie z frustracją i rozgrywaniem swoich przeżyć on-line, a nie bezpośrednio w świecie realnym z rodzicami lub rówieśnikami. W rozumieniu etapu rozwojowego jakim jest dojrzewanie, kiedy przynależność do grupy rówieśniczej jest sposobem na określanie swojej tożsamości i odrębności od świata dorosłych, internet daje
możliwość pozostawania właściwie niezależnie od czasu i przestrzeni w swojej zewnętrznej grupie. To spowodowało, że zniknął czas nudy rozumiany jako bycie samemu ze sobą. Gdy natomiast młoda osoba nie czuje się dobrze ze sobą, ma ograniczoną umiejętność radzenia sobie z doświadczaną pustką.
Młodzież i komunikacja
Młodzież jest bardzo wrażliwa na dynamikę konwersacji. Kiedy używają facebookowej aplikacji messenger istotne jest dla nich, aby rozmowa przebiegła w czasie rzeczywistym. Nie tylko widzą kiedy ktoś odczytał ich wiadomość, ale też kiedy ktoś na nią odpisuje zanim wyświetli się jej treść. Ten sposób komunikacji wywiera presję, aby odpisać natychmiast. To powoduje nieustanny stan czuwania i ciągłej dostępności. Chęć przerwania rozmowy i zajęcia się na przykład czytaniem jest uważana przez część młodzieży za coś nietypowego. Bycie off-line, wyłączonym i konieczność czekania na rozmowę bywa nie do zniesienia. Jeśli ta frustracja przez młodego człowieka jest nietolerowana, staje się ona wówczas źródłem niepokoju.
Przez internet młodzież głównie kontaktuje się z najbliższymi znajomymi. Rzadko nawiązują relacje z osobami, których nie znają z realnego życia, ewentualnie zdarza się to podczas wspólnego grania w gry. Zazwyczaj wirtualny kontakt jest możliwy, gdy ten realny jest intensywny i znaczący. Dla młodych ludzi bardzo ważna jest grupa rówieśnicza, do której przynależą.
Jaka jest norma korzystania z nowych technologii? Młodzież wychwytuje osoby uzależnione oraz dokonuje rozróżnienia na doświadczanie intensywności rzeczywistości od ucieczki od rzeczywistości. Bywa, że internet pełni funkcję zewnętrznego pojemnika na to co bolesne i dotkliwe. Młodzi, którzy mają problemy w nauce, nie rozwinęli swoich pasji, mniej stabilnie
czują się w świecie zewnętrznym, internet traktują jako coś, co utrzymuje ich w lepszej kondycji, jako kontener na treści psychiczne, których nie udało się zrozumieć i przepracować.
Internet a dorośli
Wśród dorosłych nadal obecne jest przekonanie, że internet jest wyimaginowaną rzeczywistością, która odseparowuje ich młodzież od świata. Rodzice są zaniepokojeni, że ich dzieci żyją w odrealnionej rzeczywistości, w której są narażeni na krzywdę albo uzależnienie. Młodzi ludzie z kolei twierdzą, że ich rodzice z jednej strony fascynują się nowymi technologiami, ale z drugiej łatwo wierzą informacjom znalezionym w sieci i zdarza się im mieć kłopot z ograniczeniem korzystania z nowych technologii, a więc korzystają z niej bez umiaru.
Niewątpliwie młodzież powiela styl życia rodziców. Nierzadko również unikanie internetu przez rodziców i w konsekwencji przez dzieci jest wynikiem dużego lęku przed byciem wykorzystanym i oszukanym w sieci. Takie podejście do internetu sprawia, że pozyskiwanie informacji jest mocno ograniczony. Jednocześnie ograniczony staje się również dostęp do budowania relacji z rówieśnikami i poczucia, że jest się częścią tej zewnętrznej, rówieśniczej grupy, która odgrywa ważną rolę w kształtowaniu się tożsamości.
Rodzice są zagubieni między swoimi lękami, fascynacjami, a poczuciem, że nie rozumieją zachowań swoich dzieci. Dzisiaj internet można interpretować jako przestrzeń wolną od rodziców. Wydaje się, że poważnym problemem współczesnych dzieci jest brak przestrzeni wolnej o rodziców i dorosłych – są wszędzie wożeni, mają zagospodarowany wolny czas, zajęcia dodatkowe i brak przestrzeni na swobodną zabawę. Tymczasem może to właśnie internet daje tę przestrzeń młodzieży?
Refleksje
Procesy kształtowania tożsamości młodych osób ulegają dzisiaj zmianom. Zanim nastała era internetu przebywanie młodych poza domem rodzinnym z grupą rówieśniczą było czymś naturalnym i opierało się na stopniowym odchodzeniu od rodziców. Podział na świat rówieśniczy i świat dorosłych rodziców był jednoznaczny w czasie i przestrzeni. Była to silna manifestacja procesów separacyjnych charakterystycznych dla okresu dojrzewania.
Sytuacja oddzielenia w przestrzeni i czasie wspierała umiejętność czekania i radzenia sobie z frustracją (czekanie na następny dzień, do kolejnego spotkania itp.). Czekanie wzmacniało między innymi wytrzymywanie niespełnienia i frustracji. Poprzez dwa odrębne światy młody człowiek kształtował umiejętność rozmowy z obiema perspektywami – w swobodnej sytuacji z rówieśnikami i w domu rodzinnym. Dzisiaj uwzględnianie czasu i przestrzeni jest zniesione. Młodzi przebywają w domu rodzinnym będąc jednocześnie z rówieśnikami w sieci. Nie stwarza to już konieczności czekania i radzenia sobie z sytuacją. Nawet jak za kimś tęsknię to mogę z nim rozmawiać i widzieć go. Nie stwarza to konieczności kontaktowania się ze swoim światem zewnętrznym i wewnętrznym. W taki sposób młody człowiek może być odrębnym bytem, niezależnym poznawczo i emocjonalnie od rodziców, korzystając jednocześnie z opieki, wspólnych posiłków i wparcia. Po co wówczas dążyć do odrębności, wyprowadzać się, skoro i tak mnie tutaj nie ma? Separacja rozumiana jako proces rozłączania się po to, by tworzyć wyodrębnioną jednostkę gotową do budowania dorosłych związków wymaga gotowości do bycia samemu.
Czas nastoletni to także czas kształtowania się rozwoju seksualnego. Wyciszenie seksualności do okresu dojrzewania pełni istotną funkcję w kształtowaniu się aparatu poznawczego, intelektualnego i jednocześnie przygotowuje emocjonalnie do rozpoczęcia dojrzewania. Dzisiaj dynamika rozwojowa się zmienia, a czas naturalnego wyciszenia zanika, gdyż dzieci mają kontakt z treściami seksualnymi dużo wcześniej. To skutkuje obniżaniem się wieku wchodzenia w okres dojrzewania. Młodzież, która zbyt wcześnie zetknęła się treściami seksualnymi i nie przeszła okresu wyciszenia, staje się bardziej krucha emocjonalnie i bezradna w radzeniu sobie z kryzysami i stratami.
Czy internet dzisiaj jest nowym podwórkiem dla młodych ludzi? Wydaje się, że może być podwórkiem – przestrzenią wolności bez rodziców, ale też przestrzenią nieprzewidywalną.
mgr Sylwia Rozbicka – psycholog, psychoterapeuta