PSYCHOBIOTYKI

‹ Leki psychotropowe a mikrobiota

Na początku warto wyjaśnić, co oznacza nielubiane, wzbudzające lęk i stygmatyzujące słowo psychotropy. Nie jest to nic innego, jak ogólna nazwa leków oddziałujących na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego. Zaliczają się do nich leki normotymiczne stosowane w padaczce, także w chorobie afektywnej dwubiegunowej, ponieważ ich inna nazwa to stabilizatory nastroju; leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki) stosowane w psychozach, ale również w ChAD; leki przeciwlękowe, uspokajające i nasenne oraz przeciwdepresyjne, psychostymulujące i poprawiające pamięć (nootropowe). Warto dodać, że do substancji psychotropowych można zaliczyć również kofeinę, alkohol czy inne środki, wpływające na mózg.

Dla przypomnienia mikrobiota to wszystkie mikroorganizmy (bakterie, wirusy, grzyby, drożdżaki, pierwotniaki itp.) zasiedlające i bytujące w naszych jelitach. Mikrobiota pełni funkcje metaboliczne, niezbędne w procesach trawienia, obronne wchodząc w skład bariery jelitowej oraz stymulując układ odpornościowy, a także najprawdopodobniej jest odpowiedzialna za występowanie zaburzeń afektywnych (depresja, lęki) oraz chorób neurodegeneracyjnych. Dysbioza natomiast oznacza patologiczne przebudowanie ilościowe i jakościowe składu mikrobioty i brak odpowiedniego balansu czyli proporcji pomiędzy przyjaznymi i patogennymi mikroorganizmami w obrębie wszystkich odcinków jelita.

Wiele badań wykazało związek nieprawidłowej mikrobioty jelitowej z zaburzeniami psychicznymi i neurodegeneracyjnymi, takimi jak depresja, schizofrenia czy choroba Alzheimera. Na uwagę zasługuje dwukierunkowa interakcja pomiędzy mikrobiotą jelitową a mózgiem, wykazując stan dysbiotyczny jelit jako krytyczny czynnik w zaburzeniach psychicznych.

Antybiotyki, PPI (inhibitory pompy protonowej) i inne leki

Skład mikrobioty w dużej mierze zależy od tego co przekazali nam rodzice, czy jako dziecko byliśmy karmieni mlekiem matki oraz na co chorowaliśmy w dzieciństwie i jakie leki były nam podawane. Jej pierwotny skład stabilizuje się do 2-go roku życia, ale jej modyfikacja następuje przez całe życie w zależności od sposobu odżywiania, chorób, przyjmowanych leków czy suplementów.

Od lat wiadomo, że przyjmując antybiotyki należy brać osłonowo również probiotyki i nikt z tą potrzebą nie dyskutuje, bo dosyć szybko można zauważyć co dzieje się w organizmie, kiedy razem z bakteriami chorobotwórczymi wybijemy również te dobroczynne. Jeśli proporcje pomiędzy bakteriami i grzybami/drożdżakami zostaną zachwiane możemy mieć problemy z grzybicą lub drożdżycą.

Ważne jest również, które szczepy bakterii przeważają w naszej mikrobiocie ponieważ od stosunku dobroczynnych bakterii do patogennych zależy szczelność jelit, odporność organizmu, wszelkie zaburzenia ze stron układu pokarmowego (biegunki, zaparcia, wzdęcia, wymioty, nietolerancje pokarmowe), a także nieprawidłowy metabolizm powodujący np. tendencje do tycia. Może też wystąpić osłabienie, permanentne zmęczenie czy bóle mięśni. Ostatnio coraz więcej badań udowadnia, że również procesy odpowiedzialne za problemy psychiczne zależą od jakości mikrobioty, a jej zaburzenia mogą prowadzić do zmniejszenia odporności na stres, problemów ze snem, stanów lękowych czy depresyjnych.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na badania przeprowadzone na dzieciach leczonych do drugiego roku życia antybiotykami oraz lekami na refluks. Wykazały one, że większość dzieci z  tej grupy w ciągu kolejnych 10 lat miała przepisywane leki psychotropowe z powodu zaburzeń psychicznych.

W związku z rosnącą świadomością wpływu osi mózgowo jelitowej na zdrowie psychiczne powstało w ostatnich latach sporo badań przeprowadzanych w różnych kontekstach. Okazało się na przykład, że nie tylko antybiotyki czy inhibitory pompy protonowej (leki na refluks) wywierają niekorzystny wpływ na mikrobiotę. Do leków powodujących spustoszenie w naszych jelitach zalicza się także metforminę, stosowaną w cukrzycy, ale również w psychiatrii jako lek zmniejszający masę ciała.

Leki psychotropowe

Badanie korelacji pomiędzy związkami psychotropowymi a mikrobiotą wykazało duży i niekorzystny wpływ tych związków nie tylko bezpośrednio na stan naszych jelit, ale również pośrednio na wiele różnych procesów w organizmie.

Badano in vitro i in vivo (gryzonie) dużą grupę leków antypsychotycznych m.in. arypiprazol, chloropromazynę, olanzapinę, rysperydon, czy tiorydazynę i wykazano, że leki te mają znaczący wpływ na mikrobiotę jelitową, która z kolei wpływa na farmakokinetykę, metabolizm i wchłanianie leków. Leki te ograniczały niektóre populacje bakterii powodując zachwianie równowagi całej mikrobioty.

Z leków antydepresyjnych podobnie przebadano m.in.  amitryptylinę, klomipraminę, escitalopram, fluoksetynę, imipraminę, ketaminę i sertralinę wykazując również działanie przeciwbakteryjne, ale także przeciwgrzybicze (sertralina) i przeciwpasożytniecze (imipramina).

Leki przeciwlękowe i przeciwpadaczkowe – propranolol, lamotrygina, lit, walproinian, gabapentyna czy topiramat – miały niewielki wpływ przeciwdrobnoustrojowy i pozostaje dyskusyjny ich wpływ na mikrobitę.

Narkotyki, alkohol, nikotyna

Natomiast opioidowe leki przeciwbólowe (tramadol, morfina, metadon) sieją w mikrobiocie spustoszenie, modyfikując ją i zwiększając liczebność bakterii chorobotwórczych. To samo dotyczy narkotyków takich jak kokaina, heroina czy metamfetamina. Również THC zawarte w marihuanie wykazuje silne działanie przeciwdrobnoustrojowe przeciwko szerokiej gamie mikroorganizmów.

Badania wykazały korelację między przewlekłym spożywaniem alkoholu, prowadzącym do choroby wątroby oraz skład mikrobiomu. Ponadto osoby uzależnione od alkoholu mają zwiększoną przepuszczalność jelit, która jest powiązana z istotnymi zmianami mikrobioty.

Ksantyny czyli kawa, herbata, czekolada

Kofeina, teofilina i teobromina zawarte w kawie, herbacie i czekoladzie, mające działanie psychostymulujące również wykazują działanie przeciwdrobnoustrojowe, ale w kierunku szkodliwych bakterii. Niektóre badania wykazały, że modyfikowana przez te substancje mikrobiota zmniejsza zaburzenia metaboliczne, a w konsekwencji wpływa na spadek wagi.  Nie oznacza to jednak, że dobroczynne bakterie także nie ponoszą uszczerbku.

Co robić?

Należy przede wszystkim pamiętać, że popularne powiedzenie jesteś tym co jesz ma swoje mocne naukowe podstawy. Od diety i leków jakie przyjmujemy zależy skład naszej mikrobioty, a od jej składu nasze zdrowie i samopoczucie, ponieważ zaburzenia mikrobiomu jelitowego są klinicznie istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju m.in. zaburzeń psychicznych.

Możemy pomóc sobie dbając o zróżnicowaną dietę, najlepiej w modelu śródziemnomorskim, ograniczając do minimum przyjmowanie leków bez recepty, a przy konieczności farmakoterapii chorób przewlekłych, w tym depresji i innych zaburzeń psychicznych, przyjmując określone probiotyki.

Udowodniono, że przyjmowanie przez 8 tygodni probiotyku zawierającego szczepy Lactobacillus helveticus Rosell® – 52 i Bifodobacterium longum Rosell® – 175 (dostępne w Polsce w produkcie SANPROBI® Stress) skutkuje zmniejszeniem natężenia objawów psychicznych ocenionych w Skali Depresji Becka oraz istotnym obniżeniem stosunku kynureniny do tryptofanu u chorych z depresją przyjmujących leki przeciwdepresyjne.

Joanna Chatizow
mgr zdrowia publicznego, specjalista promocji zdrowia

Co na to psychiatra?
O komentarz autorka poprosiła dr n. med. Iwonę Koszewską – specjalistę psychiatrę

Psychobiotyki wpisały się w listę środków leczących depresję. Ich mechanizm działania jest przyczynkiem do poszukiwań nad patomechanizmem depresji.

Opisana od lat oś: mikrobiom jelitowy (tj. zespół mikroorganizmów, głównie bakterii, tworzący w układzie pokarmowym złożony ekosystem) – jelito – mózg działa na informacji zwrotnej, w wyniku której zmiany w mikrobiocie mogą mieć w efekcie wpływ na nastrój czy niepokój, a stres czy zaburzenia nastroju mogą zmieniać mikrobiom. Uszkodzona mikroflora bakteryjna wpływać może na zmniejszenie produkcji serotoniny, a także wydzielanie peptydów jelitowych oraz aktywację układu immunologicznego, ale także stres, zaburzenia lękowe czy depresyjne mogą prowadzić do dysbiozy, co może w konsekwencji wpływać na oś podwzgórze-przysadka-nadnercza.

Wśród bakterii, które mają wpływ na stan psychiczny wymieniane są: Lactobacillus helveticus, Lactobacillus plantarum, Lactobacillus rhamnosus, Lactobacillus acidophilus, Bifidoacterium longum.

Wiadomo też, że mikrobiom człowieka zależy od m. in. od genów, wieku, chorób, diety, przyjmowanych leków (w tym z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny, benzodiazepin czy neuroleptyków).

Od co najmniej kilkunastu lat temat wpływu bakterii jelitowych na stan psychiczny, jest obszarem intensywnych badań, licznych publikacji naukowych, zwłaszcza w pismach z zakresu odżywiania i dietetyki.

W poszukiwania nowych leków przeciwlękowych i przeciwdepresyjnych stosowanie probiotyków (psychobiotyki to specjalna klasa probiotyków, które dostarczają osobom korzyści w zakresie zdrowia psychicznego) oparte jest na teorii, że flora bakteryjna jest odpowiedzialna za stan psychiczny pacjenta (choroby psychiczne czy doświadczanie lęku).  Działanie psychobiotyków polega na odbudowaniu mikroflory jelitowej, zwiększeniu wydzielania serotoniny, zmniejszeniu stanu zapalnego w organizmie, modyfikacji funkcji kory nadnerczy, która jest odpowiedzialna za kontrolę nad stresem oraz lękiem, zmniejszania poziomu hormonów stresu i utrzymania zdrowego snu. Wpływ na poprawę nastroju poprzez stymulowanie wytwarzania receptorów kannabinoidowych i opiatów jest także obiecujące. Wszystkie powyższe przesłanki dają nadzieję, że zmiana mikroflory jelitowej może przynieść korzyści zdrowotne u osób cierpiących na zaburzenia nastroju.

Systematyczne przeglądy baz danych czy metaanalizy publikowane w ostatnich latach nie przynoszą jednak jednoznacznych informacji na temat leczniczej roli psychobiotyków w depresji czy zaburzeniach lękowych. Przegląd literatury sugeruje, że spożywanie psychobiotyków może być uważane za korzystne oddziaływanie na zdrowie psychiczne, alternatywne do leczenia farmakologicznego, bez niepożądanych efektów wtórnych, z niższym ryzykiem alergii i mniejszym uzależnieniem w porównaniu z lekami psychotropowymi.

Aby jednoznacznie ocenić skuteczność psychobiotyków potrzebne są wyniki dużych badań kontrolowanych z placebo. Przewiduje się też, że przyszłe badania kliniczne będą badać potencjalną rolę psychobiotyków w zmniejszaniu ryzyka rozwoju zaburzeń psychicznych u osób wrażliwych. Przegląd dostępnych dowodów pochodzących z badań klinicznych i przedklinicznych, które potwierdzają rolę psychobiotyków w łagodzeniu skutków depresji, podkreśla jednocześnie braki w wiedzy i wyzwania metodologiczne związane z prowadzeniem badań podłużnych, które pozwolą odpowiedzieć na kluczowe pytania w tej dziedzinie.

Podsumowując: dzięki wiedzy na temat roli mikrobiomu jelitowego na stan psychiczny rozwija się nadal poszukiwanie nowych leków przeciwdepresyjnych czy przeciwlękowych opartych o rolę probiotyków, pozbawionych skutków ubocznych przewlekłych kuracji lekami psychotropowymi poprzez uzupełnianie flory bakteryjnej psychobiotykami . Równocześnie obserwujemy rozwijanie się w ostatnim czasie psychiatrii żywieniowej, czyli badań nad wpływem nawyków żywieniowych, diety na zdrowie psychiczne, a także wpływu stresu na mikrobiom jelitowy.

Bibliografia:

1. Stark C. M, Susi A., Nierenberg A. A, Nylund C. M. Association of Early Life Prescriptions for Antibiotics and Acid Suppressants with Childhood Psychotropic Prescriptions. The Journal of Pediatrics, Volume 246, 2022, Pages 191-198.e4, ISSN 0022-3476,
2. Cussotto, S., Strain, C.R., Fouhy, F. et al. Differential effects of psychotropic drugs on microbiome composition and gastrointestinal function. Psychopharmacology 236, 1671–1685 (2019). https://doi.org/10.1007/s00213-018-5006-5
3. Cussotto, S., Clarke, G., Dinan, T.G. et al. Psychotropics and the Microbiome: a Chamber of Secrets…. Psychopharmacology 236, 1411–1432 (2019). https://doi.org/10.1007/s00213-019-5185-8
4. Ait Chait, Y., Mottawea, W., Tompkins, T. A., & Hammami, R. (2021). Nutritional and therapeutic approaches for protecting human gut microbiota from psychotropic treatments. Progress in Neuro-Psychopharmacology and Biological Psychiatry, 108, 110182. https://doi.org/10.1016/j.pnpbp.2020.110182
5. Maier, L., Pruteanu, M., Kuhn, M. et al. Extensive impact of non-antibiotic drugs on human gut bacteria. Nature 555, 623–628 (2018). https://doi.org/10.1038/nature25979
6. Skonieczna-Żydecka, K., Łoniewski, I., Misera, A. et al. Second-generation antipsychotics and metabolism alterations: a systematic review of the role of the gut microbiome. Psychopharmacology 236, 1491–1512 (2019). https://doi.org/10.1007/s00213-018-5102-6
   
   Do komentarza:
7. Smith K.S. i wsp..Psychobiotics as treatment for anxiety, depression, and related symptoms: a systematic review. Nutr Neurosci 2021 Dec;24(12):963-977)
8. Q.X. Ng i wsp.. A Systematic Review of the Effect of Probiotic Supplementation on Schizophrenia Symptoms. Neuropsychobiology 2019;78(1):1-6.
9. Zhu H. I wsp.. A psychobiotic approach to the treatment of depression: A systematic review and meta-analysis. Journal of Functional Foods. https://doi.org/10.1016/j.jff.2022.104999
10. Cohen Kadosh, K. i wsp..Psychobiotic interventions for anxiety in young people: a systematic review and meta-analysis, with youth consultation. Transl Psychiatry 11, 352 (2021). https://doi.org/10.1038/s41398-021-01422-7